Traditie

Paasvuren blijven levende traditie in Noord- en Oostnederland

Van oudsher branden met Pasen de paasvuren in het noorden en oosten van Nederland. Dit soort (meestal) openbare en sociale houtvuren maakt deel uit van het stelsel van ‘jaarvuren’ in Europa.

In heel Europa worden op hoogtijdagen in diverse seizoenen vuren gebrand, die naar het tijdstip van ontsteken hun naam kregen. Naast de paasvuren zijn de vuren met de vasten, de meivuren, de Sint Jans- of midzomervuren en de Sint Maartensvuren de bekendste jaarvuren. Opmerkelijk is dat elk type jaarvuur zijn eigen verspreidingsgebied heeft.

Volgens de kaart in de Europese Atlas is er vrij weinig overlap tussen de verschillende tradities. Het paasvuurgebied van Nederland sluit aan bij het grotere areaal in Duitsland en Denemarken.

Over de rol en de oorsprong van deze vreugdevuren en ‘rituele’ vruchtbaarheidsvuren gaan we nu niet nader in. Paasvuren zijn al heel lang bekend. Ze liggen ook geregeld ‘onder vuur’ van bestrijders.

In het midden van de 17de eeuw klaagden dominees over “de ongeregeldheit der schandelicke ende ergerlicke paeschvuyren”. Eind 20ste eeuw veroordeelden milieugroepen het oude gebruik opnieuw: “Desondanks blijft een paasvuur een vervuilende bezigheid”.

De regels voor paasvuren zijn in de loop der tijden verder aangescherpt. Op sommige plaatsen is een stringent verbod uitgevaardigd, waardoor lokaal de paasvuurtraditie om zeep is geholpen. In de ‘paasvuurregio’ van Nederland klonken hiertegen ook protesten op. Deze ontwikkeling leidde tot de vraag waar bij de eeuwwisseling paasvuren bestaan, die met vergunning (dan wel ontheffing van het verbod) van de gemeente gebrand worden.

In 1999 is daarom een paasvuren-enquête gehouden onder de gemeenten van de provincies Groningen, Drenthe, Overijssel en Gelderland. De vragenlijst is eveneens naar een gemeente in de Friese Stellingwerven gezonden.

Onderzoek paasvuurgebied

De respons van alle gemeenten was bijna 80%. Het onderzoeksmateriaal komt uit 125 gemeenten, aangevuld met correspondentie over paasvuren uit 1998 en 1999.

Vrijwel alle paasvuurmeldingen in de regionale dagbladen Tubantia/Twentse Courant, Drentse Courant, Groninger Dagblad, Nieuwsblad van het Noorden en de Gelderlander zijn verzameld, plus alles wat onder de zoekwoorden ‘paasvuur; paasvuren; paasbult; poasboaken’ gedurende de periode mei-december 1999 op internet te vinden was. Vergelijkenderwijs is gekeken naar eerdere inventarisaties in Twente, de Achterhoek en Drenthe (Hans Colpa 1992-1993; Jan Tuttel 1993).

In 1999 hebben zo’n 750-800 ‘officiële’ paasvuren gebrand in Groningen, Drenthe, Stellingwerfs Friesland, Overijssel en Gelderland. Het exacte aantal is niet te bepalen vanwege verschillen in interpretatie (wanneer geldt een houtvuurtje met Pasen als een ‘echt’ paasvuur?) en verschillen in registratie en regelgeving per gemeente.

Van gemeenten die niet reageerden -waar wel paasvuren waren- zijn gegevens uit andere bronnen verkregen, of is een voorzichtige schatting gemaakt op basis van de 1992-1993 gegevens.

Het paasvuurgebied in Nederland lijkt aardig stabiel , hoewel er ‘gaten’ vallen en de omvang in de laatste decennia iets afgenomen is.

Het noordelijkste paasvuur in Groningen lag bij Kloosterburen, iets zuidelijker ondersteund door de vuren te Warfhuizen (net als Kloosterburen, gemeente De Marne), Westeremden en Oosterwijtwerd (beiden gemeente Loppersum). De westelijke grens ligt in de gemeente Zuidhorn (Oldehove, Niehove, Noordhorn) en loopt omlaag naar Midwolde (gemeente Leek), waar het aansluit bij de 11 vuren in de Drentse gemeente Noordenveld.

Het grootste aantal in Groningen had de gemeente Hoogezand-Sappemeer, met 10 paasvuren in zijn buitengebied.

In Drenthe zijn overal paasvuren te zien, met een grotere dichtheid naar het zuidoosten. De gemeenten Coevorden en Emmen verstrekten vergunningen aan twintig of meer paasvuren. En ze weigerden óók nog aanvragen.

Het Drents areaal sluit goed aan bij de paasvuren in Overijssel. Het optimum ligt in Twente, waar de gemeente Tubbergen meer dan honderd paasvuren en vuurtjes telde. De gemeenten Losser, Wierden en Denekamp hadden respectievelijk 39, 25 en 21 goedgekeurde ‘poasboakens’. De westelijke grens van de paasvuren in Overijssel loopt thans van de buurtschap Basse (gemeente Steenwijk) naar Kamperzeedijk (Gemeente Genemuiden).

Het Overijsselse paasvuurgebied zet zich over de IJssel voort in Gelderland, terwijl de Twentse paasvuurglorie doorloopt in de Achterhoek.

In Gelderland ligt de grens van het Nederlands areaal. De oostelijke Veluwe en de Achterhoek vormen een redelijk aaneengesloten kerngebied, maar daarbuiten verdwijnt de paasvuurtraditie – op enkele enclaves in het rivierengebied na. Het paasvuur te Otterloo (gemeente Ede) vormt de westgrens op de Veluwe. De gemeente Heerde meldt wel 23 paasvuurvergunningen, maar Zelhem scoort het hoogst met 27 paasvuren. Het grote paasvuur daar trekt 2500-3000 bezoekers.

Nederlands’ grootste paasbult wordt echter geclaimd te IJzerlo (gemeente Aalten).

De zuidelijke grens wordt gevormd door de gemeenten Nijmegen (een paasvuur) en Groesbeek (vier vuren). Ongeveer op dezelfde lijn ligt het geïsoleerde paasvuur te Rossum (gemeente Maasdriel).

In de uiterwaarden van de Waal vinden we het enige paasvuur in de gemeente Gendt. De andere enclave is de gemeente Kesteren, die een paasvuur meldt bij Lede en Oudewaard.

Het meest westelijk gelegen paasvuur van 1999 ligt dus te Rossum. Tenzij …we een ‘export’-paasvuur meerekenen, dat vanaf 1985 in het Utrechtse Driebergen wordt aangestoken. Het wordt als buurtpaasvuur gebouwd door de familie Dubbelboer, die deze noordelijke traditie meenam bij hun vertrek uit het geboortedorp Eerste Exloërmond in Drenthe. Het is in Driebergen nu traditie geworden. Daarom is dat toch het meest westelijk gelegen, echte paasvuur (Overigens zijn op identieke wijze met de Europese emigranten ook paasvuren in Amerika ingevoerd).

Het beeld van de traditionele paasvuren in Nederland wordt steeds duidelijker. Het verspreidingsgebied is ook ruimer dan in 1999 bij de gemeente-enquête naar voren kwam.

Per april 2000 weten we nu dat de zuidelijke grens van het paasvuurgebied verder reikt dat tot Groesbeek. Het zuidelijkste paasvuur ligt in de gemeente Sint Anthonis (Noord-Brabant). Met Pasen 2000 brandt daar voor de 28ste keer een paasvuur, dat samen met de Westerbeekse Dorpsraad wordt georganiseerd.

Ook de westelijke grens van het paasvuurgebied loopt verder Friesland in dan we dachten. In de gemeente Weststellingwerf worden met Pasen 2000 tien paasvuren ontstoken. Het meest westelijke paasvuur in Friesland ligt bij Oldelamer, ca. 5 km ten westen van Wolvega.

(Met dank aan de familie van der Heijden en de lokale omroep Radio Weststellingwerf Centraal te Noordwolde, 22 april 2000)

Gemeentelijk beleid

Uit het onderzoek blijkt dat men wel zoekt naar een goede oplossing om de oude, gewaardeerde traditie en de strenge milieuregels niet met elkaar te laten botsen. In sommige gebieden verbiedt men de paasvuren nog gewoon, vanwege slechte ervaringen in het verleden. ‘Over en uit’, is de boodschap. Zeker is wel, dat dit in de Kop van Overijssel en op de Noord-Veluwe bijgedragen heeft aan het verdwijnen van de traditie.

Een ander knelpunt vormt het verschil aan inzicht, van wat onder een paasvuur moet worden verstaan. In sommige gemeenten telt alleen het grote, centrale paasvuur met omlijstende activiteiten als muziek, optocht en dergelijke. De kleine buurtvuren mogen dan geen paasvuur heten. Daar krijgen particulieren ook geen vergunning, uitsluitend verenigingen of stichtingen. Elders wordt dat particulier initiatief om voor familie en buren met snoeihout een paasvuurtje te stichten, juist gezien als de kern van het oude gebruik.

Overal wordt goed gecontroleerd op brand- en milieuvoorschriften. Nochtans menen enkele gemeenten dat het aantal paasbulten moet minderen; anderen houden zich aan een zelf vastgesteld maximumaantal paasvuren (Vlagtwedde: niet meer dan zes). Ten dele om die controles niet te bewerkelijk (en dus duur) te laten worden, want paasbulten liggen vaak ver weg in het buitengebied. Deels omdat men zelf uitmaakt wat een traditioneel paasvuur is en wat niet.

Gemeente Haren (Gr.) wil niet meer paasvuren zien dan “die twee van oudsher”. De gemeente Bedum wijst mondelinge verzoeken af, mede “omdat het in Bedum geen traditie is”.

Overigens is er een grote verscheidenheid in aanvragers van paasvuur-vergunningen. Behalve de particulieren (soms voor de buurt of straat), ook gemeentewerken zelf, campings, jeugd- en jongerenwerk, buurtverenigingen, boermarken, verenigingen voor volksvermaken, historische vereniging, paasvuurstichtingen, ver. Plaatselijk Belang, st. Cultureel Werk, sportverenigingen, de Ootmarsumse ‘Poaskearls’, kogelwerpvereniging, afdeling KPJ, festiviteiten-comité, hoveniersbedrijven, transportbedrijven, cafés, plaatselijk cultureel collectief, noem maar op. Het tekent een breedgedragen en diepgewortelde traditie. Dat blijkt ook uit de bijzondere aandacht voor het officieel ontsteken van paasvuren. Deze eretaak is vaak toebedeeld aan lokale autoriteiten en aan mensen “die het verdienen”. Ook het gezamenlijk laten aansteken door een kring van kinderen (na de fakkeloptocht) is plaatselijk gebruik.

Een nieuw verschijnsel is dat bepaalde gemeenten de paasvuurtraditie wel in ere willen houden, maar dan meer als “sociaal gebeuren”. Een groot centraal paasvuur, gebouwd door een aparte stichting, commissie of vereniging, waar de gemeente goed mee kan samenwerken. Er mag ook best een wedstrijd aan vast zitten hoe groot, mooi en deftig de paasbult wordt. Met de kleinere buurtvuren is het dan afgelopen.

Tijdens de enquête bleek, dat er stemmen opgaan om in gemeenten waar paasvuren uitgebannen werden, tòch weer opnieuw te beginnen met die traditie. Maar dan meteen goed geregeld vanaf het begin.

Hoe dan ook – paasvuren vormen een levend ‘oud gebruik’, dat op veel steun kan rekenen in het traditionele paasvuurgebied in Noordoost- en Oost-Nederland. Daarbuiten moet de traditie zich eerst bewijzen, zoals in Driebergen. Ook ‘nieuwelingen’ (import) uit andere delen van Nederland, moeten de paasvuurtraditie leren kennen. De paar klachten (bij ca. 1% van alle vuren) over rook en roet komen vooral van deze categorie.

De vorm van de traditie kan zich aan nieuwe ontwikkelingen aanpassen, zij het soms schoksgewijs. Er is voorzichtig vraag naar het opnieuw invoeren op plaatsen waar paasvuren ‘streng verboden’ geworden zijn. Een goed teken is ook, dat paasvuren op internet zijn te vinden. Trotse paasvuurbouwers en trotse dorpen laten de wereld ‘hun’ paasvuur zien! Het oude gebruik blijft leven.

Jan Tuttel
(Eelde/Dr. maart 2000)

15 reacties op Traditie

  1. Henk Harteman schreef:

    Paas vuren moeten behouden worden en blijven daar moet ook een petitie voor komen vind ik die getekend kan en moet worden en en het geeft lekker warmte die paas vuren vooral als het koud is tijdens pasen en ik vind dat ze ook in andere delen moeten komen die paasvuren zoals in utrechtse heuvelrug en Limburg over al waar bos is en veluwe

  2. Pingback: EIEREN, KIPPEN en PASEN. | tienekescholtens

  3. Jan schreef:

    Han Tuttel zei:

    “Auto- en motorsport is geen vervoer, slechts vermaak. “Kijk mij eens harder gaan terwijl ik liters benzine verbrand”. Geen maatschappelijke functie waar je zonder kan.
    Staat dus volledig los van het vervoer aspect”.

    Klopt, ik zie er dan ook niet het nut van in; afgezien dat dit wordt gebruikt om geld te verdienen o.a. aan toeschouwers en aan reclame.

    Met de opkomst van China en India zal er een discussie gaan ontstaan hoe wij energie-voorraden gaan verdelen.

    “Energie kan anders en beter dan met kolencentrales”.

    Uit zeer kortzichtig bezuinigingsoogpunt, worden nog steeds kolencentrales gebruikt en gebouwd; terwijl gasgestookte centrales op iets langere termijn veel schoner en veel goedkoper zijn. (Tja, de zuinige Nederlander).

    “Idem voor voedsel (wist je dat je vlees kan ‘kweken’ zonder dat er dieren aan te pas komt en dat je het verschil niet ziet of proeft?)”.

    Ja, dat weet ik. Hoop dat dit snel in de praktijk kan worden gebracht.

    Een gemiddeld mens eet trouwens (onbewust) ongeveer 500 gram insecten per jaar die voor of tijdens het productieproces (per ongeluk) worden verwerkt… 🙂

  4. Jan schreef:

    U zei:

    “Paasvuren er van vervuiling geen sprake is, omdat er enkel snoeihout (schoon hout) verbrand wordt”.

    Het is Pasen en u vertelt niet de waarheid…

    U weet net zo goed als ik dat het verbranden van (schoon) hout en/of plantaardige materiaal in een grote berg regelmatig een onvolledige verbranding geeft!

    Immers, de Paasvuren geven ROOK overlast in een groot deel van Nederland!

    Dit houdt overduidelijk in dat het materiaal deels NIET is verbrand en (deels) is omgezet in rookdeeltjes en fijnstof, wat gewoon schadelijk is voor de gezondheid.

  5. Cor schreef:

    Word het niet eens tijd dat de mensen de waarheid onder ogen gaan zien in plaats van maar klakkeloos over nemen wat melieu groepen zeggen.
    Al miljoenen jaren is de aarde in beweging ijstijd tropische tijden enz. dat fenomeen is niet gestopt op het moment dat er mensen op aarde kwamen maar gaat gewoon door.
    Met andere woorden zal het ergens op aarde kouder worden dus meer ijs aan groei en op de polen warmer worden, uiteraard is de mens wel een vervuiler en neemt deel aan CO2 uitstoot maar dat kan grooten deels worden opgevangen door meer bossen aanplanten en stoppen met kappen regen woud.
    Het is jammer dat men het milieu gebruikt voor allerlij verkeerde akties en verhogen van belastingen.
    Het zou veel effectiever zijn om te stoppen met al die oorlogen en vuurwerken.
    Ik sluit me aan bij Han Tuttel vooral de landbouw zo als die momenteel gaande is niet meer injecteren en vee weer naar buiten plus stro door de mest. Terug naar de jaren 60 wat betreft bemestingen en biogas.

  6. lizzie schreef:

    ik begrijp dat mensen aan paasvuurtraditie vast willen houden, maar het is wel een ernstig vervuilende bezigheid en zeker als het er zo veel zijn. Een centrale plek per gemeente zou dan beter werken. Alle mensen met COPD (longproblemen) worden benauwd van de rook; velen moeten zich opsluiten in hun huis, deuren en ramen potdicht. het duurt een hele tijd voor al die smog weg is. In deze tijd van milieubesef waarin we moeten proberen met ons allen de Aarde een beetje schoner te maken, past eigenlijk een paasvuur niet…. Datzelfde geldt voor vuurwerk. Traditie of niet… Vroeger was er minder vervuiling dan nu.

    • Han Tuttel schreef:

      Lizzie – volledig waar dat er vroeger minder vervuiling was dan vandaag. Misschien interessant om te weten dat juist door de goede controle bij Paasvuren er van vervuiling geen sprake is, omdat er enkel snoeihout (schoon hout) verbrand wordt.

      Vroeger, zoals je zo mooi zegt, werd het Paasvuur wel misbruikt om ook andere zaken te verbranden. Bankstellen en de onvermijdelijke autobanden waren daar zeker onderdeel van.

      Als je COPD hebt kan de rook afkomstig van Paasvuren (of andere branden) erg vervelend zijn, afhankelijk van de weersomstandigheden (luchtdruk, luchtvochtigheid, windkracht en -richting).

      De impact van het niet houden van een Paasvuur om een ‘schonere aarde’ te krijgen is stukken kleiner dan andere maatregelen die je kan treffen. Is het dan niet slimmer om juist datgene wat meer impact heeft als eerste aan te pakken? Een simpel schot voor de boeg: Kolencentrales? Auto- en motorsport? Veehouderij?

      Ondanks je tegenstand van Paasvuren wens ik je een Fijne Pasen!

      • Jan schreef:

        Ik citeer:

        “Een simpel schot voor de boeg: Kolencentrales? Auto- en motorsport? Veehouderij?”.

        Dit is wel heel simpel!

        Bovenstaande processen hebben nog een belangrijke maatschappelijke functie waar wij als ALLE Nederlanders niet buiten kunnen: Energie, vervoer en voedsel.

        • gait schreef:

          auto- motorsport = vervoer
          nu snap ik het ff niet meer :S

          • Jan schreef:

            Ik heb de (onredelijke) opsomming van: “Kolencentrales, Auto- en motorsport en Veehouderij” niet verzonnen.

            Ik zou zeggen vraag aan Han Tuttel waarom hij deze drie dingen denkt te kunnen vergelijken met een Paasvuur.

            Trouwens, van geen enkel, motor of autosport evenement wordt getolereerd dat het grote delen van Nederland onder een deken van rook mag bedekken.

          • Han Tuttel schreef:

            Auto- en motorsport is geen vervoer, slechts vermaak. “Kijk mij eens harder gaan terwijl ik liters benzine verbrand”. Geen maatschappelijke functie waar je zonder kan.
            Staat dus volledig los van het vervoer aspect.

            Energie kan anders en beter dan met kolencentrales. Idem voor voedsel (wist je dat je vlees kan ‘kweken’ zonder dat er dieren aan te pas komt en dat je het verschil niet ziet of proeft?).

  7. Jan schreef:

    Ik citeer:

    “De vorm van de traditie kan zich aan nieuwe ontwikkelingen aanpassen, zij het soms schoksgewijs”.

    Een “traditie” die extra Fijnstof de lucht in brengt moet je niet aanmoedigen/gedogen/uitbreiden!

    http://www.rivm.nl/milieuportaal/dossier/milieuengezondheid/themas/fijn-stof/

    • Moeder schreef:

      Mee eens. Het slaat ook gewoon nergens op. Fik stoken voor niks, omdat het een traditie zou zijn. Of omdat je blij bent dat het Pasen is. Dat laatste snap ik natuurlijk, maar ga dan gewoon zingen. “Daar juicht een toon, daar klinkt een stem”. Of heel véél stemmen, nog mooier. Want de Zoon van God is opgestaan!!!

      • Han Tuttel schreef:

        Misschien nog even wat meer lezen over de historie van het paasvuur. Het is ouder dan ‘de zoon van god’…. en het Paasvuur heeft dan ook niets met religie te maken.
        Zingen is natuurlijk altijd vrolijk en goed :).

Laat een antwoord achter aan Moeder Reactie annuleren

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *